Το Πείραμα Νο 2: Οι άνθρωποι παραμένουν πρόθυμοι βασανιστές, εάν τους διατάξουν

Ίδια ευρήματα μισό αιώνα μετά: Κανείς δεν είχε επαναλάβει έως σήμερα το σοκαριστικό πείραμα του Στάνλεϊ Μίλγκραμ

Η κοινή γνώμη σοκαρίστηκε, όταν το 1961 ο καθηγητής Ψυχολογίας του Πανεπιστημίου Γιέιλ των ΗΠΑ Στάνλεϊ Μίλγκραμ πραγματοποίησε το διάσημο πλέον -και ανατριχιαστικό- «Πείραμά» του, που έγινε και ομώνυμη ταινία, καταδεικνύοντας ότι οι άνθρωποι είναι πρόθυμοι να βασανίσουν, εάν ενθαρρυνθούν από άτομα που έχουν εξουσία. Και μερικά πράγματα δεν αλλάζουν ποτέ.

Ο καθηγητής Τζέρι Μπέργκερ του Πανεπιστημίου Σάντα Κλάρα της Καλιφόρνια επανέλαβε το πείραμα του 1961, διαπιστώνοντας ότι τίποτα δεν έχει αλλάξει σχεδόν μισό αιώνα μετά. Οι άνθρωποι είναι πάντα διατεθειμένοι και υπάκουοι να λειτουργήσουν σαν βασανιστές των άλλων, κάνοντάς τους επώδυνα ηλεκτροσόκ, αρκεί κάποια προσωπικότητα, περιβεβλημένη με κύρος και εξουσία, να τους ενθαρρύνει για κάτι τέτοιο.

Η νέα έρευνα έδειξε ότι σχεδόν τρεις στους τέσσερις εθελοντές (το 70%) συνέχισαν να κάνουν ηλεκτροσόκ στους εθελοντές-θύματα ή τουλάχιστον πίστευαν ότι κάνουν, αφού, χωρίς να το γνωρίζουν, οι εθελοντές-θύματα ήταν ηθοποιοί που προσποιούνταν ότι υποφέρουν από την εκκένωση του ηλεκτρικού ρεύματος.
«Επιβεβαιώσαμε αυτό που είχε ανακαλυφθεί στο προηγούμενο πείραμα: εάν οι άνθρωποι βρεθούν σε ορισμένες συνθήκες, θα αντιδράσουν με αναπάντεχους και συχνά ενοχλητικούς τρόπους. Η προηγούμενη έρευνα διατηρεί ακόμα την ισχύ της» δήλωσε ο Τζέρι Μπέργκερ.

Στο προηγούμενο πείραμα του Μίλγκραμ οι ηθοποιοί-θύματα προσποιούνταν ότι υπέφεραν όταν η ισχύς του ηλεκτροσόκ ήταν 150 βολτ, αλλά οι βασανιστές-εθελοντές δεν δίστασαν να αυξήσουν την ισχύ του ρεύματος μέχρι και στο μέγιστο (τα 450 βολτ).
Ο Μπέργκερ τροποποίησε κάπως το επαναληπτικό του πείραμα, σταματώντας την ισχύ του ηλεκτροσόκ στα 150 βολτ. Όμως το 70% των «βασανιστών» (ηλικίας 20-81 ετών και «μέσοι» Αμερικανοί πολίτες) ήθελε να αυξήσει την ισχύ του ρεύματος πάνω από αυτό το επίπεδο, όταν ο Μπέργκερ τους διέταζε να σταματήσουν στα 150 βολτ.

Σύμφωνα με τον Μπέργκερ, το νέο πείραμα, που δημοσιεύτηκε στο επιστημονικό περιοδικό American Psychologist, μπορεί να εξηγήσει εν μέρει τις καταχρηστικές συμπεριφορές των δεσμοφυλάκων προς τους κρατούμενους στη φυλακή Αμπού Γκράιμπ στο Ιράκ ή των ναζί στο Β' Παγκόσμιο Πόλεμο.

Ο Αμερικανός ψυχολόγος επεσήμανε ότι πρέπει να είναι κανείς επιφυλακτικός όταν κάνει το «άλμα» από τις εργαστηριακές μελέτες στις πολύπλοκες συμπεριφορές στην πραγματική κοινωνία, σχετικά με ζητήματα όπως η γενοκτονία. Όμως, προσέθεσε ότι είναι σημαντικό να κατανοηθούν καλύτερα εκείνοι οι ψυχολογικοί παράγοντες που συμβάλλουν, ώστε οι άνθρωποι να δρουν με τόσο απρόσμενο και ανεπιθύμητο τρόπο, κυρίως επειδή είναι επιρρεπείς στο να υπακούουν τους ανθρώπους-σύμβολα της εξουσίας. Αντί να σταματούν αυξάνουν την ένταση...

Στο πείραμα του 1961 ο Στάνλεϊ Μίλγκραμ είχε διαπιστώσει ότι ακούγοντας έναν ηθοποιό-θύμα να φωνάζει από τον πόνο, όταν του παροχέτευαν 150 βολτ, το 82,5% των εθελοντών συνέχισαν να τον υποβάλλουν σε ηλεκτροσόκ, οι περισσότεροι αυξάνοντας την ένταση στα 450 βολτ.

Το πείραμα εξέπληξε τους ψυχολόγους και κανένας δεν επιχείρησε να το επαναλάβει στα χρόνια που ακολούθησαν, εξαιτίας του άγχους που βίωναν πολλοί εθελοντές, οι οποίοι πίστευαν ότι πραγματικά έκαναν ηλεκτροσόκ σε κάποιον άλλον άνθρωπο.

«Όταν ακούς κάποιον να φωνάζει από τον πόνο και να λέει 'βγάλτε με έξω, δεν αντέχω', αυτό είναι το σημείο που επέρχεται το πραγματικό στρες για το οποίο ο κόσμος επέκρινε τον Μίλγκραμ» δήλωσε ο Μπέργκερ. «Ήταν μια πολύ, πολύ, πολύ στρεσογόνος εμπειρία για πολλούς από τους εθελοντές. Αυτός είναι ο λόγος που κανένας δεν επαναλαμβάνει, από ηθικής πλευράς, το πείραμα σήμερα».Ο Μπέργκερ δεν βρήκε διαφορές μεταξύ των εθελοντών του, ηλικίας 20 με 81 ετών, τους οποίους είχε προσεκτικά επιλέξει ως μέσους εκπρόσωπους του αμερικανικού κοινού.